Αδελφικός Δεσμός
του Ιωάννη Ψάρρα
( Η κεντρική ομιλία στη Διημερίδα της Ελληνικής Εταιρείας Συμβουλευτικής, 19-20/2/2022, με γενικό τίτλο: «Ο αδελφικός δεσμός».)
Ω! αυτή η συμφιλίωση
κι όμως πάλι, ξανά,
εκεί, εκεί που πρέπει να πας
το μοναδικό, ακριβές κρύσταλλο.
Πάουλ Τσέλαν: Του κανενός το ρόδο
Παρ’ ότι μπορεί να κατοίκησαν τον ίδιο χώρο για εννέα μήνες, να βγήκαν από την ίδια μήτρα, να έχουν το ίδιο αίμα, οι αδελφοί, σε ψυχικό επίπεδο, δεν κατάφεραν στη μεγάλη τους πλειοψηφία, να πετύχουν αυτό που η οικογένεια, η κοινωνία και η ίδια η λέξη διατείνονται.
Ο αδελφικός δεσμός, οφείλει να επαναπροσδιορισθεί εξ αρχής, γιατί είναι αυτός που υπερβαίνει τις συγγένειες και έχει ισχυρό συμβολικό χαρακτήρα μέσα στην κοινότητα, προβάλλοντας σε αυτή, ότι τυχόν δεν έχει επιλυθεί μεταξύ των αδελφών και του περιβάλλοντός τους κατά την διάρκεια της κοινής τους ζωής, από αδιέξοδες σχέσεις, συνεργασίες, μέχρι εμφυλίους πολέμους.
Αδελφικός; Δεσμός;
Αδελφικό σύμπλεγμα;
Το σύμπλεγμα της ανθρωπότητας;
Η ευχή και η κατάρα της;
Όλες οι γραφές του κόσμου ξεκινάνε σχεδόν από αυτό.
Γένεσις: Κάιν και Άβελ
Ησίοδος: Έργα και Ημέραι ( Οι Τιτάνες: δώδεκα αδέλφια- έξι αγόρια και έξι κορίτσια )
Διόσκουροι: οι γιοι του Δία- Κάστωρ και Πολυδεύκης
Αντιγόνη: Πολυνείκης και Ετεοκλής
Οι Δαναϊδες
Ο Οιδίπους ( παιδιά και αδέλφια!)
Μπαγκαβάτ Γκιτά ( Ινδικό έπος )
και τόσα άλλα, π. χ.
το κοινό των Ιώνων, οι Αφικτυονίες, οι διακυρήξεις μέχρι τις σχετικά πιο πρόσφατες η Μάγκνα Κάρτα, η διακήρυξη της Αμερικάνικης επανάστασης, της Γαλλικής, της δικής μας, έως τα Αμπελάκια και τα συντάγματα των κρατών, της Ε.Ε, του Ο.Η.Ε…..
Ας μη μιλήσουμε για τα παραμύθια! Αδελφοί! Γκριμ: Ο λύκος και τα επτά κατσικάκια…
Αξίζει κανείς να ανατρέξει σ’ αυτές τις γραφές. Όλες, μέσω των μύθων, των θεσμικών θέσεων, των παραμυθιών, πραγματεύονται την αδελφική σχέση. Γιατί αυτό είναι, αυτό θέλουν να δηλώσουν ή να πείσουν τους ανθρώπους, σα να μην υπήρξε, σα να μην υπάρχει κάτι άλλο.
Και μάλλον δεν υπάρχει!
Δεν μπορεί επί τόσους αιώνες, αυτές οι γραφές, αυτοί οι μύθοι, να συνεχίζουν να λειτουργούν, να συγκινούν, να διδάσκονται,οι διακηρύξεις να παραμένουν σχεδόν αναλίωτες, να είναι τελείως λάθος ή ψευδείς. Αυτό το απλό, το κοινότοπο, το γνωστό σε όλους, το ίδιο αίμα, η ίδια κατοικία, η Γη, το ίδιο κοινό τέλος, ο θάνατος, οι ίδιες εγκόσμιες αγωνίες και οι ίδιες χαρές, στον μέγα αριθμητή του κλάσματος της ανθρωπότητας, με τον κοινό της παρανομαστή: την αδελφοσύνη, αν και μόνον εάν υπήρχε η ελάχιστη βούληση, η απόφαση και η σταθερή διαρκής εκπαίδευση των γενεών, όλα , μα όλα θα είχαν επιλυθεί.
Η ΑΔΕΛΦΟΣΥΝΗ είναι η υποκρυπτόμενη ΙΔΕΑ πίσω από όλες τις δράσεις των ανθρώπων μέσα στους αιώνες. Ανεξάρτητα τι μπορεί να γίνεται στην επιφάνεια των πραγμάτων και της ιστορίας, με όχι και τα καλύτερα αποτελέσματα, ο πυρήνας βρίσκεται πάντοτε σε αυτήν την ΙΔΕΑ, όσο κι αν αυτό φαίνεται περίεργο, παράξενο ή και αδύνατον.
Η εύλογη ερώτηση είναι:
Πως αυτό είναι δυνατόν;
Και η εύλογη-άμεση- απάντηση:
-Αυτό είναι αδύνατον, δεν βλέπεις τι γίνεται;
Βασικές αιτίες και εμπόδια ως προς την υποκρυπτόμενη και βασική ΙΔΕΑ της κοινής μας ανθρωπότητας, δίχως ιδιαίτερη προσπάθεια μπορούν να αναγνωρισθούν:
η βία - από όπου και αν προέρχεται-λεκτική, συναισθηματική, σωματική
ο πόλεμος
ο εθνικισμός
ο ρατσισμός
η επίκριση – η ηθική παρενόχληση
ο φόβος: του θανάτου, του μέλλοντος, της αποτυχίας
η παρείσφρυση, η εισβολή στο χώρο του άλλου
η φαινομενική ανωτερότητα φυλών και ατόμων έναντι άλλων κ. α.
Γενικά, όπου δείτε την κατάληξη -ισμός στο τέλος μιας λέξης να κρατάτε μικρό καλάθι, γιατί όπως λέει και ο Ελύτης: «ανθρώπινο κρέας μυρίζει.»
Κατά την ταπεινή μου γνώμη-τοποθετούμαι και παίρνω θέση- απαιτείται η άρση της άρνησης, να θραυσθεί η άρνηση που υπάρχει γερά εγγεγραμμένη στο νου και στον εγκέφαλο των ανθρώπων, μια άρνηση που αρνείται σθεναρά- ενώ μπορεί να διατείνεται για το αντίθετο- ότι είναι εφικτή η ιδέα της παγκόσμιας ποιοτικής σχέσης μεταξύ ατόμων, εθνών και λαών.
Αρνείται ο νους να δεχθεί αυτή την πανανθρώπινη ιδέα-λέω ο νους και όχι τα συναισθήματα, γιατί τα συναισθήματα μόνο σε ευχολόγια και προσευχές κατατείνουν και ότι θα πάνε-γενικώς και αορίστως- «καλά τα πράγματα» και τα πράγματα δεν πηγαίνανε ποτέ και δεν πάνε καλά και δεν υπάρχει χρόνος άλλος για παρηγοριές, χρειάζεται, απαιτείται ο νους των ανθρώπων να εκπαιδευτεί και να αρνηθεί την άρνηση, να πάψει να είναι ανεπίδεκτος μαθήσεως ως προς την ποιότητα και την ιδέα της αδελφοσύνης, που δεν είναι-μόνο- μια θρησκευτική παρακαταθήκη ή μια ηθηκολογία, πράγμα που κάνει πολλούς ευφυείς νόες να την απαρνούνται, αλλά μια ικανή και αναγκαία συνθήκη εφικτή στο εδώ και τώρα και όχι στο εκεί και στο πουθενά και στο ποτέ!
Έχουμε εθιστεί μες τους αιώνες, στην διάσπαση και στον κατακερματιμό, σα να μην υπάρχει κάτι άλλο, πάρα μόνο αυτό, ο θάνατος επί της γης, να σκοτωνόμαστε κυριολεκτικά μεταξύ μας, σα να είναι αυτός ο μικρός πλανήτης ανίερος, να φαγώνονται οι κάτοικοί του και εκδικητικά να δολοφονούν τη φύση, την αδελφή φύση, καταστρέφοντας ότι πολυτιμότερο.
Η επιστήμη και η τέχνη υπήρξαν πάντοτε οικουμενικές. Πάνω σ’ αυτές τις δύο οφείλει να δομηθεί η νέα κουλτούρα και η παιδεία του κόσμου. Να τονισθούν οι μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας-που δεν είναι και λίγες- και όχι οι μικρές-μικρόψυχες υποθέσεις της.
Δύο μεγάλες αρχές πρέπει να διδάσκονται στα παιδιά της κάθε χώρας. Η αξία του ατόμου και το γεγονός της μίας ανθρωπότητας. Αυτά τα δύο έχουν άμεση και απόλυτη σχέση.
Μια αποφασιστική ενεργή, ηθελημένη ανάπτυξη του κατά κεφαλήν πνευματικού εισοδήματος ενός εκάστου, με την παράλληλη επένδυσή του με την ιδέα της αδελφοσύνης, της μίας ανθρωπότητας και της οικουμενικότητας -δεν είπα παγκοσμιοποίησης, είναι απόλυτα εφικτή σε ενεστώτα χρόνο!
Η πληροφόρηση-ιδιαίτερα αυτή την εποχή- είναι επαρκέστατη, αλλά συνήθως μεροληπτική, με εθνικές και θρησκευτικές προκαταλήψεις.
Ακόμα δεν τονίζεται επαρκώς ο πολίτης του κόσμου- ο χόμο γιουνιβερσάλις!
Η παγκόσμια υπηκοότητα δεν τονίζεται.
Σας μιλάω για μια δύναμη, που είναι γηγενής μες την ανθρώπινη οικογένεια και για μια ενέργεια που μπορεί να κινητοποιηθεί και να επαναδιευθετηθεί.
Λέγεται ότι δεν υπήρξε παρά μόνον ένας πόλεμος στην ανθρωπότητα, από την αρχή της ιστορίας:
Ο Εμφύλιος.
Εμείς, σαν φυλή, σαν έθνος, σαν κράτος δεν έχουμε κανένα παράπονο σχετικά με αυτό.
Πορευθήκαμε μες τους αιώνες με διχασμούς και εμφυλίους!
Εν δεύτερον συν ½*
Μετέβη.
Επέστρεψε.
Είδε το αίμα.
Το βλέμμα.
Ήταν κοινός γνωστός.
Έντιμα γνωστός.
Σκοτώθηκε σε εμφύλιο.
Στον Εμφύλιο.
Το πέρασε το ΄12, το ΄19, το ΄22, εκείνο το ΄36, το ΄40, το ΄44.
Τώρα τον βρήκε.
Τι τόθελε να πάει με τη μια μεριά;
Τι τόθελε να πάει με την άλλη;
Οριακός.
Αμφιταλάντευση.
Πάντα αμφιταλάντευσις.
Να ακούς την ηχώ μετά την πράξη.
Να κοιτάς διπλά.
Ποιός ήρθε;
Ή έφυγε;
Αυτό το κόκκινο, που το λένε αίμα, που βγήκε απ’ αυτό το σώμα, δεν το άντεχε , δεν κρατιότανε, το άφησα και βγήκε, το πέταξα.
Τόσο διπλό μίσος , δε, δε συγκρατιέται.
Ή μήπως ήταν διπλή αγάπη;
Πάλι και πάλι , δε μου ήμουν αρκετός.
Σταμάτησα στο ΄49.
Το χίλια εννιακόσια σαράντα εννέα.
[ Αυτή η χρονολογία πρέπει-οφείλει να κείτεται ολογράφως. ]
Δεν με πήγα μετά.
Δε θα το μπορούσα το άλλο.
Κι άλλο μισό.
Νεκρός είμαι ολόκληρος.
Σας παρακαλώ μελετήστε ΙΣΤΟΡΙΑ, την ιστορία του τόπου σας κατ’ αρχάς.
Θεραπευτής που δεν γνωρίζει ιστορία δεν μπορεί να οδηγήσει κανέναν σε ασφαλή ιαματικό τόπο, απλώς κάνει επάληψη πληγών με πικρή σοκολάτα, στις χαοτικές κατασκευές του θεραπευόμενου.
Σας μιλώ για ένα τεράστιο έλλειμμα στο χώρο της συμβουλευτικής και παράλληλα σε όλον σχεδόν το χώρο των εμπλεκομένων στον τομέα της ψυχικής υγείας.
Η ιστορία, το αφήγημα, αυτό το ομιλόν κείμενο που είναι κάθε θεραπευόμενος και κάθε μέλος μιας ομάδας, δεν είναι ποτέ επαρκές αν δεν ενταχθεί στο ιστορικό πλαίσιο-πεδίο, όχι μόνο του δικού του χρόνου, αλλά και των γενεών που προυπήρξαν.
Καμία προσωπική ιστορία δεν είναι προσωπική!
2022 φέτος.
( Πολλά διπλά μαζί, σαν αδελφάκια! )
Να αποφασισθεί, με οικειοθελή δέσμευση, ατομικά, συλλογικά, από εμάς, αλλά και τους θεραπευόμενούς μας, τις ομάδες μας και τις διδασκαλίες μας, να μην υπάρξει άλλη Μικρασιατική Καταστροφή, είτε στην πραγματικότητα μας, είτε στο ψυχολογικό μας πεδίο!
Γι αυτό, έστω και συμβολικά, αποδεχθείτε την αδελφοσύνη ως ιδέα και ως εφικτή πράξη, στις σχέσεις σας, στην κοινότητά σας, στον κόσμο.
Ο Θάνατος έχει ήδη συμβεί*
Έρχονται τα λόγια.
Σε νοιάζει ο άνθρωπος,
η Ανθρωπότητα, αυτό το τραύμα, το κοσμικό ασυνεχές.
Γράφεις με μολύβι
να μην πληγωθεί ούτε το χαρτί.
Σαν υπένθύμηση να κλείσουν οι πληγές
να κωπάσουν τα ερωτήματα.
Μπορείς να το κάνεις,
γιατί αγάπησες τα παγωμένα σώματα,
που μες το ψύχος, νόμιζαν ότι με τα γαμήσια και τις θρησκείες
θα ζεσταίνονταν.
Αιώνες τώρα και εις μάτην.
( Κάνουν οι βόρειοι αποικιοκρατίες
για να ζεσταθούν,
παίρνουν σκλάβους θερμά κορμιά,
για προσάναμα στο ρίγος τους,
κρατάνε τα χρήματα
για να μην τουρτουρίζουν άλλο.)
Γράφω με μολύβι
από τη μια να μην πικράνω πολύ το χαρτί
από την άλλη
να θυμάμαι το θάνατο.
Συνέβαινε πάντα.
Μέσα στην μνήμη, από τότε,
είχε συμβεί.
Τον ενεδύθην ερήμην.
Σιωπηλά εισήλθε.
Δεν φωνασκούν οι θεοί του.
Πολλές βουλιαγμένες τριήρεις,
πολλά σκαριά, πολλές βάρκες.
Όλα ξύλινα.
Μετά ήρθαν οι σιδεριές:
ποστάλια, φορτηγά, γκαζάδικα.
( Στην Ελευσίνα ο Αισχύλος βατσιμάνης.
Στο δειλινό από τη γέφυρα
κοιτάει τις πέτρες τις παλιές στο θέατρο.)
Νομίζω ότι τα δάκρυα είναι λίγα.
Η συνισταμένη των δακρύων του κόσμου δεν έφτασε.
Ούτε τα κλάματα τα βουβά.
Ούτε τα μοιρολόγια.
Ουδέ οι σπαραγμοί.
Έχει ήδη συμβεί:
Το αναπότρεπτον.
Το αδιανόητον.
Το αδιαπραγμάτευτο.
Είμαι θνητός εκ θνητών.
Με θνητούς μαζί μέσα στα χρόνια.
Δεν έχω τίποτε άλλο κοινό μαζί τους.
Αυτό μόνον.
Τόσο μονότονο,
τόσο απλό: το επαναλαμβανόμενον.
Αυτό που συμβαίνει,
στον περιορισμό της ώρας και του σαρκίου.
Δεν είναι κενό, δεν είναι φόβος.
Είναι: ο Θάνατος.
Ο Θάνατος που έχει συμβεί.
Ολοφυρμός είναι η λέξη που δεν μεταφράζεται.
( Νά ‘ναι καλά τα δικά μας τα παιδιά
που μας την άφησαν χαραγμένη στα επιτύμβια
μιας Μικρασίας )
Νάμαι είμαι κείμαι κείτομαι εδώ.
Σώμα με σώματα.
Καρδιά που περιστρέφεται μαζί με άλλες
στα κύκλοτρα της ιστορίας.
Καρδιά που αντέχει
να θραύεται καθ’ εκάστην
και να συγκολάται προς ώρας.
Και ξανά και ξανά.
Νομίζετε πως ο εγκέφαλος σκέφτεται άλλα,
τι να κάνει, πως θα τα βολέψει, το μέλλον.
Τίποτα πιο ψευδές απ’ αυτό.
Ο εγκέφαλος το μόνο που σκέπτεται
είναι αυτό που έχει ήδη συμβεί.
Τα άλλα είναι οι κραυγές του, ο θρήνος του.
Κραυγάζουμε μεταξύ μας πράττοντας.
Ενώ αυτός θυμάται, θυμάται μόνον.
Και τις νύχτες όλοι στα ίδια όνειρα
Πεθαίνουμε πεθαίνοντας το θάνατό μας.
Κάποιοι, ελάχιστοι, ποιητές ως επί τω πλείστον,
το θυμούνται το πρωί.
Κάτι καταγράφουν που έχει συμβεί.
Αλλά ποτέ δεν έγιναν πιστευτοί, ποτέ,
παραμένοντας ποιητές.
Έχει συμβεί λοιπόν.
Μια μόνιμη σκέψη.
Ένα μόνιμο αίσθημα.
Μια επίμονη συνήθεια.
Ένα τικ κάποιου μέλους.
Γράφοντας, γράφοντας συνομιλώ,
πιάνω κουβέντα,
με το βουβό, το κουφό, το τυφλό, αυτιστικό νήπιο
της δικής μου αμυγδαλής.
Εγώ δια της ποιήσεως
και εξ ονόματος όλων και όλων των αιώνων
θα σε κάνω να μιλήσεις
να εμφανισθείς
ν’ ακούσεις και να δεις
να αγκαλιασθείς με τα χώματα
να τα γιατρέψεις, να σε γιατρέψουν.
Εγώ δια της ποιήσεως
και εξ ονόματος όλων και όλων των αιώνων
δίχως φλιναφλήματα
καλοπιάσματα
υπεκφυγές
μαλάματα,
Εγώ ο επτάκις επιλήσμων,
θυμάμαι όλα τα χρόνια που υπήρξα.
Και νάμαι πάλι εδώ,
συνδέοντας πυρά εποχών που ενέδωσαν.
Κάνω χώρο σιωπώντας
για ν’ ακουσθούν οι φωνές
των εξορίστων Αγίων
ν’ αγγιχθούν τα ικριώματα
να γίνουν σκόνη
να γεμίσουν τεφροδόχους
με αυτό που έχει συμβεί.
Να τις εναποθέσω εν σειρά
σε όλους τους μεσημβρινούς της Γης.
Και να φωνάξω το πιο άσπιλο νεογνό
να πυροδοτήσει το μέλλον.
Απομακρυνόμενος κοιτώ
τις φλεγόμενες ελλειπτικές.
Από τον δακτύλιο φαινόταν ακόμα η λάμψη.
Στον Πλούτωνα έφτασε η σκιά του καπνού.
Γρήγορα μάθαμε για έναν νέο ήλιο.
Μαθεύτηκαν πολύ γρήγορα τα νέα- τάχει αυτά το φως-
πως:
Ο Θάνατος του θανάτου είχε ήδη συμβεί.
Σας ευχαριστώ.
Διαδικτυακή Διημερίδα Ελληνικής Εταιρείας Συμβουλευτικής
19.2.2022.
Η Κεντρική Ομιλία.
***Όπου υπάρχει αρσενικό άρθρο, απευθείας εννοείται και το θηλυκό του αντίστοιχο.
*Εν δεύτερον συν ½ : από τη συλλογή διηγημάτων:
«ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ», εκδόσεις: «Σύνθεσις»
*« Ο Θάνατος έχει ήδη συμβεί», από την ομότιτλη ποιητική συλλογή.